Madeira policromada
1922
81x81x66 cm
Museo de Artes Decorativas Firma e Odilo Estévez. Rosario de Santa Fe, Arxentina
Representa unha nai co seu fillo nos brazos. Ambos están ataviados con vestimenta popular galega. As dúas figuras miran á fronte, case sen interconexión, o que fai lembrar as virxes románicas.
Ambas as figuras descansan e érguense da terra, representada na figura dun basto tronco de árbore, que gabea case ata o xeonllo da figura feminina, en contraste cos pregues da saia. Os rostros son realistas e expresivos, e o do neno resulta tremendamente tenro.
Destaca a policromía típica de Asorey, que engrandece a madeira sen cubrila, e o uso totalmente novo de elementos metálicos na vieira, coa imaxe de Santiago a cabalo que ten o neno entre as mans.
A iconografía desta obra é universal. Xa dende o paleolítico a muller é a representación da vida, da terra e da fecundidade. Co paso do tempo, esta idea consérvase, e pasa ao cristianismo como nai de Deus, pero nai ante todo. É precisamente nas virxes románicas onde atopamos un maior paralelismo, no sentido de nai e fillo sedentes, hieráticos, sen conexión ningunha (a Virxe é o mero trono de Xesús), frontais e coa mirada perdida cara á fronte. Así, a Naiciña convértese na nai, na terra, Galicia, que dá e coida dos seus froitos, e convértese nunha das mellores alegorías no terreo escultórico.
Esta obra preséntase na Exposición Nacional de 1922, onde só é merecedora dunha bolsa (unha bolsa de viaxe) que lle serve ao artista para percorrer España e ampliar os seus coñecementos artísticos. Tamén se lle outorga unha terceira medalla, que non acepta. Isto levanta un gran clamor en Galicia, xa que se considera unha verdadeira inxustiza, e chégase a formar unha comisión presidida por Cabanillas para homenaxear a Asorey en Cambados, o 22 de agosto de 1922, onde estarán presentes todos os intelectuais e amigos.
A propósito da escultura Naiciña, a concesión da bolsa de viaxe, cando todo parecía indicar que se alzaría co primeiro premio, provocou un escándalo entre a clase artística e intelectual da época, e para desagravialo celebrouse un banquete en honra de Asorey que se converteu nunha afirmación do nacionalismo galego. Como recolle, en ultramar, a crónica do director de El Correo de Galicia de Bos Aires, asistiron os galeguistas máis coñecidos, como Manolo Quiroga, Basilio Álvarez, Portela Valladares, Castelao, Cabanillas, San Luis (o obreiro autor de O Fidalgo), González Garra, Eladio Rodríguez, Lugrís Freire, Risco, Blanco Torres, Rivas, Peinador, Fraga - o empresario máis importante de toda España e un galeguista acérrimo-, Manolo Quiroga, representantes do Concello de Santiago e outros grupos, así como distinguidas personalidades galegas... O resultado é que chegan a reunirse un total de douscentos comensais.
"Paco Asorey -prosegue a extensa crónica do citado xornal- ocupa o posto de honra e á súa beira sentan Portela Valladares e Gil Casares. Á sobremesa le Cabanillas centenares de adhesións que se reciben de toda Galicia... E fala Cabanillas para explicar o obxecto desta reunión inesquecible. Cabanillas non é orador, pero observo que a súa palabra sinxela conmove a todos e eu síntome tamén fondamente emocionado. Fala no idioma galego, que nunca me pareceu tan doce nin tan elocuente coma nestes instantes:
Despois do noso Mestre Mateo que tallou esa marabilla dos séculos que se chama o Pórtico da Gloria, viñeches ti resucitar a lenda gloriosa dos imaxineiros galegos. Os teus irmáns rodéante agora para infundirche alentos e para te encher de cariño, anoxados pola inxustiza da que te fixeron vítima os políticos madrileños.
O poeta fala con tenrura da súa vila natal e arrinca bágoas dos ollos de Asorey, cando lembra os anos da infancia de ambos naquela praia encantadora de Cambados, onde as nais dos dous viñan buscalos asustadas polas súas correrías.
A voz do poeta tórnase grave e tremente cando o seu discurso chega á nota máis fonda e solemne. É necesario que os galegos sintan a necesidade imperiosa de defender a terra natal custe o que custe, e hai que chegar a onde haxa que chegar. Hai que salvar Galicia.
Apagados os aplausos, fala Afonso Castelao. Tamén se expresa no noso idioma nativo. O labor dos pensadores é unha obra de análise, a do pobo é un labor de síntese. Ao pobo galego hai que dicirlle que Galicia non quere morrer. O discurso de Castelao é francamente nacionalista.
Roxe a voz de Basilio Álvarez que di que en Madrid se respectan os galegos. Iso non basta, "é necesario que nos teñan medo". Fala Vicente Risco: "Irmáns pola raza e polo amor á nosa Galicia". Afirma que somos fillos dunha nación inconfundible e ben definida e que non somos nin podemos ser outra cousa senón galegos. E fala Lugrís Freire, nun galego sonoro que lle dá á súa voz tons de profecía: "Dise que somos separatistas. Eu grito moitas veces. Viva Galicia ceibe!, non me recadei para dicir que si, que eu son arredista". Enumera os erros do Estado español e a súa inhabilidade para amalgamar e fundir as diversas razas que o compoñen. Asegura que o triunfo de Galicia está moi próximo. E levántase Asorey tremente e conmovido. Ocorre entón unha cousa extraordinaria que me conmove, mentres que un agudo calafrío percorre todo o meu corpo. Asorey crispa os puños que eleva ao ceo e grita: "Terra a nosa!" e vexo que aqueles douscentos homes, todos donos de robustas intelixencias e de temperamentos exquisitos; homes, en fin, de grande e recoñecido talento, imitan o xesto de Asorey e, cos puños no alto e a mirada no ceo, como rendendo culto a unha deidade invisible, gritan a un tempo a palabra sacrosanta "Terra!".
Que é isto que acabo de presenciar? Que significa? Cal é o seu alcance e a súa transcendencia?... Pois isto, queridos lectores de Bos Aires, é nada menos que a alma viva e palpitante dunha Galicia nova que nace puxante e vigorosa; dunha Galicia que non coñecemos aí ou que coñecemos moi imperfectamente, porque traballa na modestia e no silencio. Son as ligas agrarias, os "Hirmanos de fala", os nacionalistas galegos, os rexionalistas avanzados; en resumo, en Galicia, pero non a Galicia da resignación e da mansedume. É un pobo que, como dixo Castelao, non quere morrer no medio da agonía dun Estado que parece marchar cara ao suicidio. É o instinto de conservación dunha raza que parecía desmaiada e que agora sente o desexo irresistible de elevarse sobre tanto abuso, para non perecer no remuíño que se desencadeou por todos os ámbitos da nación española. E Galicia enteira xamais foi tan galega como o é nestes momentos en que, para a miña fortuna, podo presenciar esta asombrosa evolución do sentimento que converte cada fillo desta terra nun ardoroso defensor de todas e cada unha das súas grandes prerrogativas".
A obra é comprada pouco despois da súa exposición por Odilo Estévez, personaxe digno de mención. Nace no municipio ourensán de Freás de Eirás, que se fusionou despois con Villameá de Ramirás. Logo de ser chamado por un irmán emigrado en Arxentina, decide emprender unha nova vida no novo continente.
Establécese entre Colón e Entre Ríos, onde desenvolve diferentes traballos, entre eles o de yerbatero. Grazas a isto consegue diñeiro para emigrar a Rosario, onde se centra na industria do mate de Paraguai e crea a firma Estévez e Cía., coa que chega a ser o maior produtor de herba mate, ato tempo que explota outros produtos e gaña en recoñecemento e en posición social.
Este status vese acrecentado cando, o 2 de febreiro de 1874, casa con Firma Maior, filla dun dos máis destacados cidadáns da localidade. De feito, a mediados do século XX convértense nos donos dunha das máis importantes fortunas da cidade, e adquiren un casarío construído ao modo italiano, ademais doutras mansións. Para decoralas, non dubidan en investir en arte. É un momento en que a clase adiñeirada demanda arte e no que se abren moitas casas de poxas que prosperan con facilidade grazas aos problemas políticos. E é nesta altura cando adquiren a colección Victoria Ocampo.
Estévez foi un bo xestor comercial e industrial, o que lle permitiu investir parte da súa fortuna na compra de arte. De feito, en todas as súas viaxes a Europa adquire coleccións tremendamente variadas que lle fan lembrar os palacetes europeos.
É nunha destas viaxes cando adquire Naiciña. A existencia nel dunha cultura do coleccionismo lévao ao desexo de reproducir a terra da súa nenez, o que explica a súa adquisición.
Noutras ocasións, non dubida en confiar no criterio doutros nos que delega a súa compra.
En 1924 terminan Villa Firma, despois de reformas moi custosas, que cambiará o seu nome por Propiedade do Conde Estévez (era coñecido así, pero nunca tivo o título de conde) ou Firma Mayor de Estévez. Catro anos antes, inauguraran o Museo de Belas Artes e o Museo Municipal de Arte Decorativa.
Uns anos máis tarde, compran unha gran mansión en Córdoba (Arxentina), que lle foi ofrecida ao rei Afonso XIII cando perdeu o trono español. Porén, o rei rexéitaa e elixe Roma como destino. A casa está chea de obras de arte e de coleccións moi variadas, froito das numerosas compras e do gusto ecléctico dos seus moradores. Odilo Estévez establece nela a súa residencia ata 1944, data en que morre con 74 anos por un cancro de pulmón. A súa muller sobrevíveo sen descendencia, e consagra o resto da súa vida en corpo e alma á colaboración coa organización do Museo Histórico Provincial, do que é vicepresidenta e ao que achega importantes doazóns. Á súa morte, as súas propiedades péchanse, logo encamíñanse ao turismo e volven pechar, ata que pasan ás mans do Goberno arxentino.